Warsztatowy Zespół Gamelanowy
Jednym z najbardziej reprezentatywnych elementów kultury indonezyjskiej jest gamelan — tradycyjna orkiestra towarzysząca tańcowi oraz teatrowi wayang. Gamelan (z jawajskiego „uderzanie”) to orkiestra złożona głównie z instrumentów perkusyjnych — metalofonów w postaci gongów i instrumentów sztabkowych wykonanych najczęciej z brązu oraz ksylofonów, membranofonów (dwumembranowych bębnów cylindrycznych), uzupełnionych chordofonami (smyczkową lutnią rebab, cytrą, rzadziej skrzypcami) i aerofonami (bambusowy fletem lub szałamają). Przez autochtonów gamelan jest postrzegany nie jako zespół pojedynczych instrumentów, ale raczej jako jedna, nierozerwalna całość.
W przeciwieństwie do różnych zespołów czy orkiestr funkcjonujących w kręgu cywilizacji zachodu, stanowiących zwykle zbiór niezależnych od siebie instrumentów, gamelan składa się z narzędzi dwiękowych, którymi, poza nielicznymi wyjątkami, nie można posługiwać się jako instrumentami solowymi. Muzyka gamelanowa przez Jawajczyków zwana też karawitanem jest zatem muzyką typowo zespołową a od realizujących ją wykonawców wymaga ścisłej, precyzyjnej kooperacji. Analiza repertuaru gamelanowego, obserwacja zależnoci pomiędzy grą poszczególnych instrumentów pozwala dostrzec obok piękna natury estetycznej, jej nadzwyczajne uporządkowanie, logikę formy, można by powiedzieć piękno matematyczne.
Pierwsze koncerty gamelanowe poza Indonezją miały miejsce w latach 50. ubiegłego wieku, tuż po wywalczeniu przez ten kraj niepodległości. Narodowy zespół gamelanowy Republiki Indonezji podczas swojego europejskiego tourneé w roku 1958 zawitał również do Polski i wystąpił w Sali Kongresowej PKiN w Warszawie, prezentując muzykę, taniec i teatr z różnych prowincji Indonezji. Dziś muzyka gamelanowa popularna jest nie tylko w Indonezji, ale również w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej, gdzie powszechnie stosuje się ją również w edukacji wyższej (ponad 100 działających zespołów na uniwersytetach amerykańskich). Promotorem tej działalności w latach 1950-tych był holenderski muzykolog Jaap Kunst, a zespoły gamelanowe istnieją dzisiaj nie tylko przy wydziałach i instytutach muzycznych czy muzykologicznych, ale także orientalistycznych i kulturoznawczych. Nauka gry na gamelanie nie jest bowiem traktowana jedynie jako sposób na poznanie interesujących zjawisk brzmieniowych i technik kompozytorskich, lecz jest ceniona także jako bardzo skuteczny i stosunkowo szybki sposób wprowadzenia do kultur południowo-azjatyckich, środek dialogu międzykulturowego i nabywania kompetencji pracy zespołowej.
W 1985 roku Ambasada Republiki Indonezji w Warszawie sprowadziła z Jawy zestaw instrumentów (był to pierwszy sprowadzony na stałe do Polski zestaw gamelanowy). Na początku lat 1990-tych Ambasada RI nawiązała współpracę z Instytutem Muzykologii UW, dzięki której rozpoczęła działalność istniejąca do dziś warsztatowa grupa gamelanowa (ok. 30 studentów rocznie). Zajęcia z muzykami prowadzili kolejno: Soegiyanto (stały konsultant), dr Marzanna Popławska, dr Tomasz Nowak, mgr Dawid Martin, mgr Tomasz Matlingiewicz, mgr Marta Kramicz, mgr Maria Szymańska-Ilnata. Z grupy warsztatowej wyłoniła się złożona z aktualnych studentów i absolwentów Instytutu Warszawska Grupa Gamelanowa, będąca już nie tylko grupą warsztatową, ale pierwszym i jedynym tego typu zespołem muzycznym w Polsce. Zespół wielokrotnie koncertował na terenie całego kraju (m.in. w Częstochowie, Gdańsku, Grudziądzu, Krakowie, Lublinie, Olsztynie, Poznaniu, Toruniu, Warszawie, Wrocławiu) jak też na terenie Czech (marzec 2006), biorąc udział w takich imprezach jak: IV i V Toruński Festiwal Nauki i Sztuki, VIII Festiwal Nauki w Warszawie, V i VII Crossdrumming Festival — Miedzynarodowy Festiwal Sztuki Perkusyjnej w Warszawie, Międzynarodowy Festiwal Perkusyjny „źródła i Inspiracje” w Krakowie (wspólny występ z artystami z Yogyakarty), Festiwal Kultur wiata „Okno na świat” w Gdańsku, obchody Międzynarodowego Dnia Uchodcy, Pobocza Folku w Parchowie (wspólny koncert z kwartetem jazzowym Leszka Kułakowskiego) czy Wielokulturowe Street Party „Cały świat w Warszawie”.
W 2012 roku zespół uczestniczył w obchodach Roku Johna Cage’a w Polsce biorąc udział w wykonaniu Musicirucus podczas lubelskiej Nocy Kultury i dając koncert podczas konferencji Czy cisza jest muzyką? W stulecie urodzin Johna Cage’a w Akademii Muzycznej w Łodzi. Grupa uczestniczyła również w festiwalach teatralnych, m.in.: w Festiwalu Cieni zorganizowanym przez Teatr Groteska w Krakowie, Festiwalu Małe Betlejem w Teatrze im. Andersena w Lublinie oraz spotkaniach teatralnych Teatr Wielu Kultur w Muzeum Śląskim w Katowicach prezentując przedstawienia tradycyjnego jawajskiego teatru cieni wayang kulit.
Ponadto kilku muzyków WGG koncertowało również w Indonezji w ramach wspólnych projektów z tamtejszymi artystami. Informacja o aktualnych koncertach znajduje się na stronie: http://www.gamelan.art.pl/koncerty.html. 23 listopada 2006 roku Wanda Kotowicz — były pracownik Uniwersytetu Warszawskiego i mecenas kultury indonezyjskiej — ufundowała i przekazała Instytutowi Muzykologii UW pełny zestaw gamelanu środkowojawajskiego (związanego z orodkami władzy królestw starojawajskich i istniejących do dziś — choć szczątkowo — sułtanatów Yogyakarty i Surakarty Gamelan gedhe lub gamelan ageng), stanowiący największy w Polsce i jeden z najpełniejszych w Europie kompletów tego typu. Z instrumentów na stałe korzystają studenci działający w warsztatowej i koncertowej grupie gamelanowej. Grupy mają w swym repertuarze muzykę środkowojawajską różnych gatunków i okresów historycznych.
Obecnie opiekunem grupy jest mgr Dawid Martin, ściśle współpracujący z p. Soegijanto — Jawajczykiem od wielu lat mieszkającym w Polsce — Tomaszem Matlingiewiczem i Marią Szymańską — absolwentami warszawskiej muzykologii i studiów artystycznych na terenie środkowej Jawy. Efektem współpracy Instytutu Muzykologii z Ambasadą Republiki Indonezji w Warszawie jest też dwunastu stypendystów programu DARMASISWA prowadzonego przez Ministerstwo Kultury i Edukacji Republiki Indonezji od 1978 (absolwentka IMUW —Marzanna Popławska — była pierwszą polską stypendystką tego programu).
Kontakt: warsawgamelan@yahoo.com
